Reel Politiğin İzdüşümü: Gazâlî’nin İmamet Teorisinin Paradoksal Yapısı

Ortaçağ İslam siyasal düşüncesinin merkezi konularından birisini imamet teorisi oluşturur. Bu teorinin ortaya konulmasında, düşüncesine kaynaklık eden iki ilmi tür başı çekmektedir: Kelâm ve siyaset fıkhı. fıkhın bir dalı olarak fıkhı alanlarında kaleme alınan eserler, düşüncesinde devlet başkanlığına ilişkin konuların yer aldığı teorisinin genel çerçevesini belirlemektedirler. Gazâlî de, mütekellim fakih olması nedeniyle belli eserleri aracılığıyla koymayı amaçlar. Gazâlî’nin koyduğu hem yaşadığı devrin dinsel, toplumsal koşullarıyla de idealleştirdiği dinsel-siyasal yapısıyla ilişkisi bulunmaktadır. Çünkü Gazâlî, realite ile benimsediği (arzuladığı/özlem duyduğu) idealler arasında denge kurmaya çalışan düşünürdür. Onun açıdan realizm idealizm kurma ihtiyacı duyduğu dengenin tezahürlerinden teorisi, devrinin siyasal, dinsel gerginlikleriyle (Abbasi-Selçuklu Abbasi-Selçuklu cephesi Bâtınî-Fatımî cephesi) hemhal olan idealistin arzularıyla bu gerginlikleri ortadan kaldırma amacıyla teoriler ileri süren realistin arayışına dayanır. Ancak arayışı, onun paradoksal yapı ihtiva etmesine neden olmuştur. çalışma birbirini tamamlama iddiasında bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, ideal rejiminin özellikleri kendi devrinde hüküm rejimin ele alınacaktır. İkinci rejim arasındaki farklılığın, teorisini şekillendirmesi açısından ne denli önemli olduğu konulacaktır. çalışmanın amacı, konusunu Fedâihu’l-Bâtıniyye, el-İktisâd fi’l-İtikâd İhyâu Ulûmu’d-Din başlıklı eserlerinden hareketle yapısını tahlil etmektir. siyasetname türünde Ettibrül-Mesbük-fi Nasihat’il-Mülük adlı eseri, siyaset, yönetim din-devlet bilgiler içermesine rağmen, konusu hakkında dolaylı veya doğrudan argümanlara vermediği için temel kaynak tercih edilmemiştir. esere, hakkındaki görüşleri bağlamında yeri geldikçe başvurulmuştur.